कञ्चनपुर- बर्खायाममा जंगलभित्र हिँडेरै जान सकिँदैन । जताततै हिलो र बिग्रिएका बाटोमा गाडीहरू चलाउन सकिने अवस्था हुँदैन । घनाजंगल त छँदै छ, फाँटहरूमा घाँस बढेर बाटो नै पहिल्याउन गाह्रो हुन्छ । यस्तो बेला जंगलमा सुरक्षा गस्ती तथा अत्यावश्यक कामका लागि आउजाउ गर्न हात्ती नै सुरक्षित र उपयुक्त माध्यम हो ।
शुक्लाफाँटा राष्ट्रिय निकुञ्जमा बर्खायाम लागेपछि अहिले हात्तीकै भरमा गस्ती भइरहेको छ । महाकाली किनारदेखि चौधर र सुनवरा किनारसम्मै चारैतिर हात्तीबाटै गस्ती हुने गरेको छ ।
‘आवश्यकताअनुसार नियमित रुपमा पनि गस्ती हुन्छ, कहिलेकाहीँ दुई–तीन दिन बिराएर पनि गस्ती हुन्छ,’ निकुञ्जको पिपरैयास्थित हात्तीसारका दरौगा शिवदत्त चौधरीले भने, ‘बिहान घाँस काट्नेदेखि हात्ती चराउन लैजाँदा पनि गस्तीजस्तै हो ।’ बर्खामा पर्यटक नआउने र निकुञ्जभित्र पनि सफारी बन्द हुने भएकाले हात्तीहरू गस्तीमै प्रयोग हुने गरेका हुन् ।
निकुञ्जभित्र गस्तीमात्रै होइन, वन्यजन्तुको अनुगमन तथा रेखदेख पनि अहिले हात्तीबाटै हुन्छ । हिँडेर जान नसकिने तथा साइकल नजाने ठाउँमा हात्तीबाटै गस्ती हुने गरेको निकुञ्जका सहायक संरक्षण अधिकृत मनोज ऐरले बताए ।
‘हरेक पोस्टबाट दिनमा तीनवटा गस्ती हुन्छ, हिँडेर, साइकलबाट र हात्तीबाट,’ सहायक संरक्षण अधिकृत ऐरले भने, ‘हात्ती चराउन लैजाँदा पनि हामीले बाघ, गैंडा र मान्छेको मुभमेन्ट भएकै क्षेत्रमा लैजान भन्छौं ।’ उनका अनुसार निकुञ्जका विभिन्न क्षेत्रमा जासुसी क्यामेरा राखिएका छन् । जासुसी क्यामेराको अनुगमन निकुञ्ज सुरक्षार्थ नेपाली सेना र निकुञ्ज प्रशासनले संयुक्त रुपमा गर्दै आएको उनले बताए ।
निकुञ्जको पश्चिमी र दक्षिणी क्षेत्र भारतसँग सीमा जोडिएको छ । उक्त क्षेत्रमा नियमित रुपमा गस्ती गरिराख्नुपर्ने हुन्छ । अहिले हिँडेर वा गाडीबाट उक्त क्षेत्रमा पुग्न सकिँदैन । यसका लागि हात्ती नै भरपर्दो माध्यम हुन पुगेको छ ।
३०५ वर्गकिलोमिटर क्षेत्रफलमा रहेको निकुञ्जको पूर्वी क्षेत्रमा मालुमेलाबाट, दक्षिणी क्षेत्रमा शुक्लाफाँटा पोस्टबाट र पश्चिमी क्षेत्रमा हात्तीसार पोस्टबाट गस्ती गरिँदै आएको छ ।
बिहान घाँस काट्न जाँदा होस् वा दिउँसो चराउन लैजाँदा, वन्यजन्तु वा मानव गतिविधि देखिएमा तत्काल निकुञ्ज प्रशासनमा जानकारी गराउनुपर्ने हुन्छ । यसबाहेक आकस्मिक केही घटना वा गतिविधि देखिएमा त्यहिअनुसार गस्ती बढाउनुपर्ने हुन्छ । बर्खायाममा गस्तीका लागि मात्रै होइन, अन्य समयमा पनि बाघ, गैंडा र बाह्रसिंगालगायत वन्यजन्तु र चराचुरुंगीको अनुगमन, गणनाका लागि पनि हात्ती अत्यावश्यक हुन्छ ।
वन्यजन्तुको उद्धारका लागि पनि हात्ती आवश्यक पर्छ । पछिल्लो समय बेलौरी नगरपालिका–८ खप्टी नालामा बाघले आक्रमण गरेर महिलाको मृत्यु भएको घटनामा बाघलाई नियन्त्रणमा लिन हात्ती परिचालन गरिएको थियो । निकुञ्जभित्र पर्यटकका गाडीहरू फसेमा वा निकुञ्ज प्रशासनकै गाडी फसेमा पनि हात्ती प्रयोग गरी निकाल्ने गरिएको छ ।
निकुञ्जमा अहिले १० हात्तीको दरबन्दी छ । तर, वयस्क हात्ती ६ वटा मात्रै छन्, जसमध्ये तीनवटा हात्तीसारमा, दुईवटा शुक्लाफाँटा पोस्टमा र एक मालुमेला पोस्टमा रहेको छ । गत वर्ष पुसमा चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जबाट ल्याइएको नारायणकलीले अहिले छावा जन्माएको छ । चितवनबाट ल्याउँदा पनि एक छावा थियो । उक्त छावा अहिले अढाई वर्ष पुग्नै लागेको छ ।
दुई महिनाअघि मात्रै अर्को छावा जन्माएको हात्तीसारका दरौगा चौधरीले बताए । ‘चितवनबाटै ल्याइएको छावालाई अब तालिम दिने बेला भएको छ,’ दरौगा चौधरीले भने, ‘अब असोज–कात्तिकमा तालिम दिन्छौं ।’ कान्तिपुरबाट
